Inhoud

Vianen is een stad en gemeente in de Nederlandse provincie Utrecht. Tot 1 januari 2002 was het deel van de provincie Zuid-Holland.

Gemeentefusie

Op 10 november 2015 werd bekend dat het in 2018 zal fuseren met de naburige Zuid-Hollandse gemeenten Leerdam en Zederik tot een nieuw te vormen gemeente Vijfheerenlanden. In welke provincie de nieuwe fusiegemeente komt te liggen is nog niet vastgesteld.

Geografie

Ligging
De stad Vianen ligt aan de Lek in de Vijfheerenlanden en is uitgegroeid tot een belangrijke forensenplaats, met twee belangrijke Rijkswegen, de A2 en A27, die het gebied doorkruisen.

De gemeente Vianen is de enige Utrechtse gemeente ten zuiden van de rivier de Lek. De gemeente grenst in het noorden aan de Utrechtse gemeentes (met de klok mee) Lopik, IJsselstein, Nieuwegein en Houten, en wordt van deze vier gemeentes gescheiden door de Lek. In het zuiden grenst Vianen aan de gemeenten (van oost naar west) Culemborg, Leerdam en Zederik.

Geschiedenis

Zo'n 3400 jaar geleden waren de eerste nederzettingen in het dorp Vianen, maar het dorpje werd vaak geteisterd door overstromingen waardoor de bewoners steeds weer ergens anders gingen wonen. Rond het jaar 1000 na Christus kwamen er pas definitieve nederzettingen.

In 1336 gaf Willem van Duivenvoorde, de bouwheer van Vianen met zijn vrouw Heilwich van Vianen de eerste stadsrechten aan Vianen. Willem legde Vianen aan als vestingstad. De stad heeft verscheidene verdedigingswerken, zoals bijvoorbeeld de stadsmuren en de Lekpoort. Deze verdedigingswerken konden gebruikt worden om de bisschop van Utrecht onder druk te zetten, waardoor Vianen een concurrentiepositie kreeg ten opzichte van Utrecht. De stad ligt op een strategisch belangrijke ligging aan de Lek. Later lag de stad in de Nieuwe Hollandse Waterlinie.

De familie Brederode was belangrijk voor de historische ontwikkeling van Vianen. Ze maakten van Vianen een bloeiende stad, die tegelijkertijd ook een staat was. In 1414 werd Walraven I van Brederode door een huwelijk heer van Vianen. Het geslacht van Brederode bewoonde het kasteel Batestein, de familie van Brederode kwam van een adellijk geslacht en speelde in de geschiedenis van Holland al een belangrijke rol. In 1679 overleed Wolfert van Brederode, het laatste mannelijke geslacht van de familie. De heerlijkheid van Vianen werd geërfd door het Duitse huis Lippe, Vianen was in die tijd nog een van de Republiek onafhankelijk deel van het Duitse Rijk. In 1696 ging het kasteel Batestein in vlammen op, de Hofpoort is het enige wat er nu nog van over is.

In 1725 werd Vianen gekocht door de Staten van Holland en West-Friesland. Ongeveer 70 jaar later, na het uitroepen van de Bataafse Republiek in 1795, behoorde Vianen pas tot Holland.

Structuur

De stad Vianen heeft een kenmerkende opbouw en structuur. Ze heeft al van oudsher een enigszins vierkante aanleg en een kenmerkend stratenpatroon, waaraan in de loop der tijd geen of weinig veranderingen zijn aangebracht.

De stad is gebouwd rond de haven. Het was een vestingstad, aangelegd om de bewoners van Utrecht in de gaten te houden. Kenmerkend zijn daarom de stadsmuren, verdedigingswerken en kastelen.

Waar nu de Molenstraat is was voorheen de stadsmuur. Van de stadsmuur zijn nog stukken te zien in de stad. Op de muur staat een oud kanon met kogels. Op plattegronden is te zien dat achter de Molenstraat water ligt, wat kenmerkend is achter een stadsmuur.

Straatnamen
De straatnamen in het oude centrum wijzen er op dat er een molen is en dat de stichters/oprichters erg belangrijk voor de stad waren en daarom ook straten naar hen vernoemd zijn.

In en bij de wijk Monnikenhof zijn alle straten vernoemd naar monniken, bijvoorbeeld de Dominicushof.

In Vianen zijn er ook straten die de Langendijk en Kortendijk heten. Kennelijk waren er dijken op die plekken.

Ook aan de namen Kanaalweg, Havenweg en Brugstraat is af te leiden dat Vianen aan havens is ontstaan want veel namen daaromheen zijn daarvan afgeleid.

De Voorstraat diende als centrale as bij de oprichting van Vianen met daarbij de Kerkstraat en Achterstraat.

Gebouwen

Kasteel Batenstein
1rightarrow blue.svg Zie Kasteel Batestein (Vianen) voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
De binnenstad van Vianen is omringd door een rechte buitenmuur. Op de muur staat nog een oud kanon met kogels. Binnen deze muren lag, bij het huidige Hofplein, kasteel Batestein, ooit een van de mooiste kastelen van Nederland. Een groot deel van het kasteel werd in 1696 voor een deel door brand verwoest en in de 19e eeuw werd het restant afgebroken. Tegenwoordig herinneren alleen nog de Hofpoort en een pompje aan de lang vervlogen glorieuze dagen van dit machtige bouwwerk. Het kasteel werd bewoond door de familie Brederode.

Hervormde kerk
De hervormde kerk is oorspronkelijk gewijd aan de Maria Hemelvaart. De drie onderste delen van de toren stammen uit de 14e eeuw. In de kerk bevindt zich de graftombe van Reinoud III van Brederode (vader van Hendrik, de "Grote Geus") en zijn vrouw Philippote de la Marck. Het is een dubbeldeks tombe, met een zg. "transi macabere", de enige van zijn soort in Nederland.

Watertoren
De vroegere verdedigingstoren van kasteel Batestein, de ?Simpeltoren?, heeft in 1909 plaatsgemaakt voor de watertoren. Dit was de eerste toren in Nederland die een open draagconstructie in gewapend beton meekreeg. In 1909 werd deze watertoren gebouwd naar een revolutionair ontwerp van Roelof Kuipers.

Stadhuis
Een ander opvallend monument is het Stadhuis. Het is rond 1425 gebouwd en in 1473 is het uitgebouwd. Rond 1960 zijn er verschillende wapens geplaatst van steden en families, onder andere die van Brederode.

Stedelijk Museum
Het Stedelijk Museum is gehuisvest in een uit de 17e eeuw daterende rooms-katholieke schuilkerk. De kerk heeft ongeveer 150 jaar lang als schuilkerk gefunctioneerd. Tegenwoordig is de schuilkerk een monumentaal gebouw. De collectie van het museum is in bezit van de gemeente en niet van het museum zelf, in de bovenzaal worden ook vaak kleine kunstbijeenkomsten gehouden. In het Stedelijk Museum is het VVV-Agentschap ondergebracht.

Immaterieel erfgoed

De Paardenmarkt van Vianen is sinds 2013 erkend als Nederlands immaterieel erfgoed. Het evenement is geplaatst op de Nationale Inventaris Immaterieel Cultureel Erfgoed in Nederland.

De Paardenmarkt behoort tot het immaterieel erfgoed dat nauw verbonden is met de culturele identiteit van Vianen en de regio. Het is een traditie die gedragen wordt door een enthousiaste groep mensen, die er zich met hart en ziel voor inzetten. De Nationale Inventaris Immaterieel Erfgoed vloeit voort uit de UNESCO-conventie van het Immaterieel Erfgoed, die in 2012 door Nederland is ondertekend. De Paardenmarkt Vianen wordt sinds 1271 gehouden op de woensdag voor de tweede donderdag in oktober.