Inhoud

Haren is een dorp en gemeente in Noord-Nederland, in de provincie Groningen. De gemeente beslaat een oppervlakte van 50,70 km² en omvat naast het gelijknamige hoofddorp Haren de dorpen Onnen, Glimmen en Noordlaren. De gemeente Haren ligt direct ten zuidoosten van de stad Groningen. Mede door die ligging is het een typische forensengemeente. Het dorp Haren is dan ook een villadorp; het wordt wel het Wassenaar van het Noorden genoemd.

Geschiedenis

De geschiedenis van Haren werd bepaald door zijn ligging op de noordelijke uitloper van de Hondsrug, een lage heuvelrug in het oosten van Drenthe. Haren is de op één na noordelijkste plaats op de Hondsrug - Groningen is de noordelijkste. De vroegste sporen van bewoning op het grondgebied van de huidige gemeente Haren gaan terug tot zo'n 4500 jaar geleden. Archeologische opgravingen legden grafheuvels, een bekergraf en een hunebed bloot. Vondsten van munten en potscherven wijzen op bewoning in de Romeinse tijd en in de middeleeuwen. Die vondsten wijzen er op dat Haren sinds de vroege middeleeuwen al een permanente bewoning kende. De toevoeging 'haar' betekent hoge rug in het landschap begroeid met grassen en struikgewas.

Haren, Onnen, Glimmen en Noordlaren waren in de middeleeuwen afzonderlijke buurtschappen. Ze maakten samen met andere buurtschappen deel uit van het rechtsgebied Gorecht. Nu vormen deze vier dorpen samen de gemeente Haren.

Het Gorecht, waarvan Haren een onderdeel is, werd in 1040 door de toenmalige Duitse keizer geschonken aan de bisschop van Utrecht. Deze oefende sindsdien hier zowel het geestelijke als het wereldlijke gezag uit. Als plaats wordt Haren voor het eerst officieel genoemd in het jaar 1249.

De oude kerk is gebouwd in de eerste helft van de 13e eeuw, waarschijnlijk op de plaats waar vroeger een heidens heiligdom stond. De kerk wordt voor het eerst vermeld in oude geschriften op 8 juni 1360. Rond 1600, na de reformatie, werd het een protestantse kerk. De toren is een aantal keren afgebrand, onder meer in 1465 en 1501. In 1914 werd de toren onder leiding van rijksbouwmeester C.H. Peters ingrijpend gerestaureerd. Het eenvoudige schilddak werd vervangen door een opvallende achtkantige houten torenspits, met leien gedekt, waarvan er maar weinig zijn in Nederland. De kerk beschikt over een Hinsz-orgel dat na restauratie in 2002 opnieuw in gebruik werd genomen.

In 1392 kreeg de stad Groningen het Gorecht voor 100 jaar in pacht. Dit betekende onder andere dat de stad vanaf dat moment het Gorecht bestuurde en er rechtsprak. In 1460 kocht Groningen het Gorecht van de toenmalige bisschop. Aan het einde van de zestiende eeuw vormden de stad Groningen en de Ommelanden één provincie, waarvan ook Haren deel uitmaakt.

idden tussen het dorp Haren en de stad Groningen lag het in 1215 gestichte vrouwenklooster Yesse, een cisterciënzer-klooster. In 1594 werd het opgeheven, toen Groningen protestant werd. Nu ligt op de plaats van het klooster het gehucht Essen. Ook heeft Haren aan de Drentsche Aa jarenlang een haven gehad, die nu echter gedempt is.

Bij Haren lag vroeger de buitenplaats Emdaborg. De voorganger van dit huis werd in 1680 verkocht door Popco Everardi d'Embda, heette in de volksmond Popkenhof en werd 1739 afgebroken (en werd na de sloop 'Oldenburg' genoemd in de volksmond), waarop huize 'Emdaborg' werd gebouwd. Bij het huis hoorde de hovinge (boerderij) Lusthorst. De Emdaborg staat ingetekend op de kaart van Theodorus Beckeringh uit 1781, waarop ook de hovinge genoemd wordt. Koopman Izaäk Busch liet begin 19e eeuw Emdaborg slopen om er buitenhuis Zorgvrij te bouwen. Hij overleed in 1812, waarop zijn erfgenamen tevergeefs poogden het gebouw te verkopen. Ook een poging achttien jaar later in 1830 door Titia Gerardina, de vrouw van de Harense burgemeester Jacobus van Trojen, mislukte. Zij verkocht het daarop op afbraak in 1832, waarop het waarschijnlijk begin 1833 werd afgebroken. Op de plek van de Emdaborg werden later de kleedkamers van voetbalvereniging VV Gorecht gehuisvest en op de plek van de hovinge werd een manege aangelegd, die inmiddels niet meer bestaat. In de buurt ligt een boerderij die de naam Lusthorst draagt. In 2010 besloot de gemeente Haren om hieromheen een klein 'borgcomplex' aan te leggen.

In het centrum van het dorp staat de monumentale molen genaamd De Hoop. De molen dateert van 1839 en is gebouwd als korenmolen, maar werd later als oliemolen ingericht. De andere molen bij Haren is de poldermolen De Helper op de oostelijke oever van het Paterswoldse Meer.

Op 21 september 2012 brak groot oproer met vernielingen en plunderingen uit in Haren na een per ongeluk publiekelijk verspreide uitnodiging voor een verjaardagsfeestje via de sociaalnetwerksite Facebook. De gebeurtenissen kregen de naam Project X Haren mee en brachten het dorp in het wereldnieuws.

Geografie

De gemeente Haren ligt ten zuiden van de stad Groningen in de gelijknamige provincie. Ten westen van het dorp Haren ligt het Paterswoldsemeer, dat grotendeels op het gemeentelijk grondgebied ligt. In het westen en zuiden grenst de gemeente aan Tynaarlo, wat tevens de provinciegrens tussen Drenthe en Groningen is. Ten oosten van Haren ligt Hoogezand-Sappemeer.

De gemeente Haren omvat de volgende plaatsen:

Het dorp Haren bestaat onder andere uit de wijken Molenbuurt, Maarwold, Stationsbuurt en Oosterhaar.
Het dorp Helpman, nu een wijk van Groningen, maakte tot 1915 deel uit van de gemeente Haren.

Bebouwing

Dankzij de Groninger klei is het bouwmateriaal veelal rode baksteen. Haren werd in de 20ste eeuw in de markt gezet als het 'Wassenaar van het Noorden'. De bebouwing van Haren kenmerkt zich door het grote aantal villa's en ruime twee-onder-één-kap-huizen, waarvan de meest karakteristieke gebouwd werden tussen 1880 en 1940. Er zijn veel art deco, Amsterdamse School-elementen en Delftse School-woningen te vinden.

In de jaren 1892-1919 liep door Haren langs de Rijksstraatweg een paardentramverbinding van de TMZG van Groningen naar Zuidlaren. Van 1921 tot 1939 reed hier de elektrische tramlijn naar De Punt van de Gemeentetram Groningen. Twee bijbehorende wachthuisjes bestaan nog steeds.

In de periode 1910-1935 ontwikkelde het bescheiden dorp Haren zich tot een villadorp. Deze groei vond plaats in de ambtsperiode van de bouwlustige burgemeester Boerema. Hij had ambitie om het dorp uit te laten groeien tot vestigingsplaats van de beter gesitueerde forenzen uit stad Groningen en Ommelanden. Volgens de planning had Haren moeten groeien naar 35.000 inwoners in 1940. De crisis van de jaren 30, de Tweede Wereldoorlog en de daaropvolgende wederopbouw hebben ervoor gezorgd dat die plannen slechts gedeeltelijk zijn gerealiseerd.

Anno 2008 telde Haren circa 18.700 inwoners. In de 21ste eeuw streeft Haren naar gecontroleerde en bescheiden groei. De huizen zijn zeer geliefd vanwege de aantrekkelijke bouwstijlen, ruime tuinen en veel groen. Een deel van Haren is beschermd dorpsgezicht. Verder staan in de gemeente diverse rijksmonumenten en gemeentelijke monumenten.

Haren is na een onderzoek naar de kwaliteit van Nederlandse gemeenten door opinieweekblad Elsevier in juni 2011 en 2012 gekozen tot beste woongemeente van Nederland. De gemeente was in de jaren voorafgaand aan 2011 al regelmatig in de top-10 van deze lijst genoteerd, maar eindigde nog niet eerder op de eerste plaats.

Onderwijs

In Haren staan twee middelbare scholen, het Maartenscollege en het Zernike College. Er staan Guyotscholen SO en VSO voor doven

Openbaar vervoer

Station Haren ligt aan de spoorlijn Zwolle - Groningen. Hier stopt twee keer per uur de stoptrein Zwolle - Groningen. Verder is het dorp bereikbaar met diverse buslijnen.